بیلت، بلوم، اسلب و شمش فولادی چیستند؟ تفاوت‌ها، کاربردها و نحوه تولید

در صنعت فولاد، تولید محصولات نهایی مانند میلگرد، تیرآهن، ورق یا لوله، همگی از مواد اولیه‌ای به‌نام نیمه‌ساخته‌های فولادی (semi-finished products) شروع می‌شود. این مواد، شامل شمش (Ingots)، بیلت (Billet)، بلوم (Bloom) و اسلب (Slab) هستند که هرکدام نقش کلیدی در زنجیره تأمین فولاد دارند. تفاوت این چهار نوع، نه‌تنها در شکل هندسی و ابعاد آن‌ها، بلکه در کاربرد نهایی، فرآیند نورد، و نوع محصولات قابل تولید از آن‌ها نیز هست. شناخت دقیق این نیمه‌ساخته‌ها، برای فعالان حوزه فولاد، تولیدکنندگان و حتی خریداران نهایی اهمیت زیادی دارد.

در این مقاله از وبلاگ همراه فلز، مروری خواهیم کرد بر چیستی بیلت، بلوم، اسلب و شمش و همچنین کاربردها و تفاوت‌های هر یک از آن‌ها. ذهن شما شاید درگیر این سوال باشد که کدام محصول فولادی برای کدام کاربرد مناسب است؟ برای یافتن پاسخ‌های خود تا انتهای این مقاله همراه ما باشید. 

بیلت چیست؟ 

بیلت یکی از پرمصرف‌ترین نیمه‌ساخته‌های فولادی در صنعت فولادسازی است که به‌صورت مقاطع مربعی یا دایره‌ای‌شکل تولید می‌شود. این مقاطع معمولاً سطح مقطعی برابر با ۱۰۰ تا ۱۳۰ میلی‌متر مربع دارند و از نظر طولی نیز تا ۱۲ متر هستند. بیلت‌ها اغلب از طریق فرآیند ریخته‌گری پیوسته (Continuous Casting) تولید می‌شوند. این پروسه به آن‌ها اجازه می‌دهد ساختاری یکنواخت، کیفیت سطحی مناسب و ترکیب شیمیایی کنترل‌شده‌ای داشته باشند.

از لحاظ ویژگی‌های فنی، بیلت‌ها مقاومت مکانیکی مناسب، قابلیت نورد عالی و ساختاری همگن دارند. این ویژگی‌ها بیلت را به ماده‌ای ایده‌آل برای تبدیل به محصولات فولادی نهایی بدل می‌کنند. در عین حال، قابلیت شکل‌پذیری بالای آن‌ها به‌ویژه در دمای بالا، باعث می‌شود تا به‌راحتی به مقاطع مختلف نورد شوند. همچنین، بیلت در مقایسه با شمش‌های سنتی، ضایعات کمتری دارد و در فرآیند تولید اقتصادی‌تر و سریع‌تر است.

از نظر کاربرد صنعتی، بیلت به‌طور عمده در تولید محصولات طویل فولادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین کاربرد آن در تولید میلگردهای ساختمانی است که جزو پرمصرف‌ترین مصالح در پروژه‌های عمرانی و زیرساختی محسوب می‌شوند. علاوه بر میلگرد، بیلت‌ها برای تولید انواع تسمه، چهارپهلو، مفتول‌های فولادی (Wire Rod) و پروفیل‌های سبک فلزی نیز به کار می‌روند. به همین دلیل، اکثر کارخانه‌های نورد گرم در کشور، از بیلت به‌عنوان ماده اولیه اصلی استفاده می‌کنند. 

یکی از بهترین میلگردها در بازار فولاد ایران، میلگرد آجدار امیرکبیر است که در پروژه‌های ساختمانی و عمرانی به شکل گسترده استفاده می‌شود. برای استعلام قیمت بر روی لینک مربوطه کلیک کنید و یا با کارشناسان فروش همراه فلز تماس حاصل کنید.

شمش چیست و چه تفاوتی با بیلت دارد؟ 

شمش فولادی نخستین شکل قابل استفاده فلز پس از مرحله ذوب در فولادسازی است. این قطعه‌ی فلزی معمولاً به‌صورت مکعبی یا ذوزنقه‌ای‌شکل با ابعاد بزرگ تولید می‌شود. برخلاف بیلت که در قالب‌های پیوسته و صنعتی آماده می‌شود، شمش‌ها اغلب از طریق ریخته‌گری سنتی در قالب‌های ثابت (Mold Casting) به‌دست می‌آیند. این روش تولید، ساختار بلوری شمش‌ها را ناهمگن‌تر کرده و ریسک ترک یا حفره‌های درونی در آن‌ها را افزایش می‌دهد.

از نظر ویژگی‌های فنی، شمش‌ها نسبت به بیلت کیفیت سطحی و یکنواختی ساختارِ کمتری دارند. وزن و ابعاد آن‌ها معمولاً بیشتر از بیلت است و به‌دلیل شکل و ترکیب‌شان، برای مراحل اولیه‌ی نورد یا ری‌مِلت (ذوب مجدد) استفاده می‌شوند. شمش‌ها در حالت خام، برای ورود مستقیم به خطوط نورد چندان مناسب نیستند و معمولاً به‌عنوان ماده اولیه برای تولید بیلت یا بلوم مجدداً ذوب و فرآوری می‌شوند.

در خصوص کاربردها، شمش بیشتر در واحدهای ذوب ثانویه یا واحدهای نورد اولیه به‌کار گرفته می‌شود. درواقع، از شمش فولادی برای تولید بیلت، بلوم یا اسلب استفاده می‌شود. همچنین در برخی صنایع ریخته‌گری یا آلیاژسازی، از شمش به‌عنوان ماده پایه استفاده می‌شود. با اینکه کاربرد مستقیم آن در محصولات نهایی کمتر است، اما نقش زیربنایی در زنجیره تولید فولاد دارد.

تفاوت شمش با بیلت را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

1. شکل و ابعاد: بیلت معمولاً مقطع مربعی یا دایره‌ای با ابعاد کوچک‌تر دارد، درحالی‌که شمش‌ها حجیم‌تر و با اشکال غیرپیوسته (مثل مکعب یا ذوزنقه) تولید می‌شوند.
2. روش تولید: بیلت از طریق ریخته‌گری مداوم (Continuous Casting) تولید می‌شود و ساختاری یکنواخت‌تر دارد؛ در مقابل، شمش حاصل ریخته‌گری در قالب‌های ثابت است که موجب ناهمگنی ساختار آن می‌شود.
3. کیفیت سطحی: بیلت سطح صاف‌تری دارد و مستقیم وارد نورد می‌شود؛ ولی شمش نیاز به پردازش بیشتر دارد.
4. کاربرد: بیلت برای تولید مقاطع نهایی مانند میلگرد و مفتول استفاده می‌شود؛ شمش برای ذوب مجدد یا ساخت بیلت و بلوم به‌کار می‌رود.

بلوم چیست و چه تفاوتی با شمش دارد؟ 

بلوم یکی از انواع نیم‌ساخته‌های فولادی است که از نظر شکل و کاربرد بین بیلت و اسلب قرار می‌گیرد. این محصول معمولاً به‌صورت مقاطع مربعی یا مستطیلی با ابعاد بزرگ‌تر از بیلت تولید می‌شود. ابعاد بلوم به‌طور معمول بیش از ۱۵۰ میلی‌متر در مقطع عرضی است و طول آن نیز می‌تواند تا چند متر متغیر باشد. بلوم از طریق ریخته‌گری پیوسته یا گاهی از برش شمش‌های بزرگ به‌دست می‌آید و به دلیل ابعاد بزرگ‌تر، برای ساخت محصولات سنگین‌تر کاربرد دارد.

از نظر ویژگی‌های فنی، بلوم سطح مقطع بزرگ‌تری نسبت به بیلت دارد و مقاومت بالاتری در برابر فشار و تغییر شکل دارد. همین ویژگی باعث می‌شود که گزینه‌ای مناسب برای تولید محصولات فولادی سنگین و صنعتی باشد. ساختار داخلی بلوم یکنواخت‌تر از شمش است (به‌ویژه اگر با روش ریخته‌گری پیوسته تولید شده باشد)، اما سطح آن ممکن است نیاز به ماشین‌کاری یا پوسته‌زدایی داشته باشد.

در زمینه کاربردها، بلوم بیشتر در تولید مقاطع بزرگ و صنعتی استفاده می‌شود. از جمله مهم‌ترین موارد استفاده بلوم می‌توان به تولید ریل راه‌آهن، تیرآهن‌های سنگین، ناودانی، سپری، تسمه‌های صنعتی و قطعات حجیم ماشین‌آلات اشاره کرد. این نوع نیم‌محصول فولادی بیشتر در کارخانه‌هایی به‌کار می‌رود که تمرکز بر ساخت سازه‌های سنگین، پروژه‌های زیرساختی و قطعات صنعتی دارند.

بلوم برخلاف شمش که اغلب به‌صورت سنتی و حجیم تولید می‌شود، دارای شکل منظم‌تر، سطح مقطع مشخص‌تر و کیفیت یکنواخت‌تری است. همچنین بلوم مستقیماً قابل استفاده در خطوط نورد سنگین است، در حالی که شمش اغلب نیاز به ذوب مجدد یا تبدیل به بلوم و بیلت دارد. 

از محبوب‌ترین محصولات فولادی در بازار آهن ایران می‌توان به ورق گالوانیزه هفت الماس اشاره کرد. برای استعلام قیمت این محصول بر روی لینک مربوطه کلیک کنید و یا با مشاوران حرفه‌ای همراه فلز تماس بگیرید. 

اسلب چیست و چه تفاوتی با شمش دارد؟ 

اسلب یکی از مهم‌ترین نیم‌ساخته‌های تخت فولادی است که به‌صورت مقاطع مستطیلی پهن و نسبتاً نازک تولید می‌شود. عرض اسلب‌ها معمولاً بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌متر، ضخامت آن‌ها بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر و طول‌شان تا ۱۲ متر یا بیشتر است. اسلب‌ها عمدتاً از طریق ریخته‌گری پیوسته (Continuous Casting) تولید می‌شوند و نقش اساسی در زنجیره تولید ورق‌های فولادی دارند.

از نظر ویژگی‌های فنی، اسلب سطحی صاف، یکنواختی ساختاری مناسب و چقرمگی بالایی در برابر تغییر شکل دارد. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند تا اسلب به‌عنوان ماده اولیه‌ای ایده‌آل برای فرآیندهای نورد گرم و سرد مورد استفاده قرار گیرد. کیفیت سطحی بالای اسلب و امکان کنترل دقیق ترکیب شیمیایی در فرآیند تولید آن، موجب تولید ورق‌هایی با دقت بالا در ابعاد و خواص مکانیکی می‌شود.

در زمینه کاربردها، اسلب ماده اولیه تولید انواع ورق‌های فولادی تخت است؛ از جمله:

1. ورق گرم (Hot Rolled Sheet)
2. ورق سرد یا روغنی (Cold Rolled Sheet)
3. ورق گالوانیزه و رنگی
4. ورق قلع‌اندود (برای صنایع بسته‌بندی)
5. تولید لوله‌های فولادی، مخازن تحت فشار، صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و صنایع کشتی‌سازی 

اسلب برخلاف شمش که به‌صورت بلوک‌های حجیم و نامنظم ریخته می‌شود، شکل کاملاً تخت، سطح گسترده و ساختار یکنواخت‌تری دارد. همچنین اسلب مستقیماً برای تولید ورق و محصولات تخت فولادی به کار می‌رود، در حالی که شمش بیشتر برای ذوب مجدد یا تولید بلوم و بیلت مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

در نهایت، برای مرور راحت‌تر ویژگی‌ها، کاربردها و تفاوت‌ها میان بیلت، بلوم، اسلب و شمش جدول زیر را ببینید: 

ویژگی	شمش (Ingot)	بیلت (Billet)	بلوم (Bloom)	اسلب (Slab)
شکل هندسی	مکعب یا ذوزنقه‌ای	مربع یا دایره‌ای (100×100 تا 130×130 mm)	مربع بزرگ یا مستطیلی (بیش از 150 mm)	مستطیلی پهن و نازک (عرض زیاد، ضخامت کم)
روش تولید	ریخته‌گری سنتی در قالب	ریخته‌گری پیوسته (Continuous Casting)	ریخته‌گری پیوسته یا برش از شمش	ریخته‌گری پیوسته
کیفیت سطح	ناصاف، نیازمند پردازش بیشتر	نسبتاً صاف، مناسب نورد مستقیم	متوسط، ممکن است نیاز به پوسته‌زدایی داشته باشد	صاف و یکنواخت
ساختار داخلی	ناهمگن و دارای حفره احتمالی	یکنواخت و قابل کنترل	نیمه‌یکنواخت	یکنواخت و قابل کنترل
کاربرد اصلی	ذوب مجدد و تولید نیمه‌ساخته‌ها	میلگرد، مفتول، پروفیل سبک	تیرآهن، ناودانی، قطعات صنعتی سنگین	ورق گرم، سرد، گالوانیزه، لوازم خانگی
قابلیت نورد مستقیم	کم، نیاز به ذوب یا برش	زیاد	زیاد	بسیار زیاد
جایگاه در زنجیره تولید	اولیه‌ترین محصول پس از ذوب	نیم‌ساخته طویل برای نورد	نیم‌ساخته سنگین برای نورد سنگین	نیم‌ساخته تخت برای تولید ورق

جمع‌بندی 

در زنجیره تولید فولاد، شناخت دقیق نیم‌ساخته‌های فولادی مانند شمش، بیلت، بلوم و اسلب اهمیت زیادی دارد؛ چرا که این مواد اولیه، پایه و اساس تولید انواع مقاطع و محصولات نهایی هستند. هرکدام از این اشکال، با توجه به شکل هندسی، روش تولید، کیفیت ساختاری و نوع کاربرد، جایگاه خاص خود را در صنعت دارند.

شمش به‌عنوان محصول اولیه ریخته‌گری، معمولاً برای ذوب مجدد و تولید بیلت یا بلوم به‌کار می‌رود. در صنایع پیشرفته، برای تولید قطعات پیچیده‌تر از شمش یا بیلت، از ریخته‌گری دقیق استفاده می‌شود؛ روشی که امکان تولید قطعات با جزئیات ظریف و کیفیت سطحی بسیار بالا را فراهم می‌کند.

بیلت انتخابی مناسب برای تولید مقاطع طویل مانند میلگرد و مفتول است. بلوم در ساخت مقاطع سنگین‌تری مثل ریل و تیرآهن کاربرد دارد و اسلب نیز ماده اصلی تولید انواع ورق‌های فولادی در صنایع کلیدی مانند خودروسازی و لوازم خانگی است.

درک تفاوت‌های این نیم‌محصولات نه‌تنها به فعالان حوزه فولاد در انتخاب مواد مناسب کمک می‌کند، بلکه برای خریداران، پیمانکاران و متخصصان فنی نیز در تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و اقتصادی‌تر نقش مؤثری دارد. برای تصمیم‌گیری بهتر، همین حالا با کارشناسان همراه فلز با شماره ۰۲۱۷۹۲۱۷ تماس بگیرید و بهترین و حرفه‌ای‌ترین راه را برای ساختن ایده‌هایتان انتخاب کنید.